güneş sistemi

tarafından **RuH UnutuRsun** Paz Ara. 26, 2010 1:38 am

Güneş Sistemi; [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], onun [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] altında kalan sekiz [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ile onların bilinen 166 [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}, beş [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] (Ceres, Plüton, Eris, Haumea, Makemake) ile onların bilinen altı uydusu, ve milyarlarca küçük gökcisminden oluşur. Küçük cisimler kategorisine [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] nesneleri, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve gezegenler arası toz girer.
Güneş Sistemi; [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], dört [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], küçük, kaya ve metal içerikli [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] oluşan bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], dört [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] denen buzsu cisimlerden oluşan ikinci bir kuşaktan ibarettir. Kuiper kuşağının ötesinde ise seyrek disk, gündurgun (heliopause) ve en son olarak da varsayımsal [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bulunur.
Güneş'ten olan uzaklıklarına göre gezegenler sırasıyla Merkür, Venüs, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, ve Neptün'dür. Bu sekiz gezegenin altısının çevresinde [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] döner. Ayrıca dış gezegenlerin her birinin toz ve diğer parçacıklardan oluşan halkaları vardır. Dünya dışındaki tüm gezegenler adlarını [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]-[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tanrılarından alır. Beş cüce gezegen ise; Kuiper kuşağında yer alan Plüton, Haumea ve Makemake; asteroit kuşağındaki en büyük cisim olan Ceres ve seyrek diskte yer alan Eris'tir. Eris bilinen en büyük cüce gezegendir.
Güneş etrafındaki bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] dolanan cisimler genel olarak üçe ayrılır: Gezegenler, Cüce Gezegenler ve Küçük Güneş Sistemi Cisimleri.
Güneş'in etrafında dolanan, kendine küresel bir biçim verecek kadar kütlesi olan ve yörüngesinin yakın çevresini (doğal uyduları dışında) temizlemiş gökcisimlerine [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] denir. Bilinen sekiz gezegen vardır: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün.
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'da [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] (IAU), Plüton'u dışarıda bırakarak [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] değiştirdi. Plüton ile birlikte, Eris, Ceres, Haumea ve Makemake yeni '[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]' sınıflaması içerisinde tanımlandı.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Cüce gezegenler, kütle çekimleri dairesel bir şekle sahip olmalarına yeten fakat yörüngeleri etrafındaki diğer cisimleri temizlemeye yetmeyen gökcisimleridir. Cüce gezegen sınıflamasına aday gösterilen gökcisimleri ise [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'dur. ([Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tarafından Charon'un uydu mu yoksa ikili bir sisteminin parçası mı olduğuna henüz karar verilmemiştir. IAU'da Charon'un cüce gezegen olduğuna dair görüşler daha fazla olduğu için, söz konusu karar netleştiğinde Charon'da cüce gezegen olarak sınıflandırılacaktır.)
Plüton, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yılındaki keşfinden, 2006 yılına kadar geçen sürede Güneş Sistemi'nin dokuzuncu gezegeni olarak kabul edilmiştir. Ancak 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında Plüton'a benzer birçok gökcismi keşfedilmiştir. Bu cisimlerin arasında en çok dikkati çeken Plüton'dan daha büyük olan Eris'tir.
Bunların dışında kalan ve Güneş'in etrafında dolanan gökcisimlerine Küçük Güneş Sistemi Cisimleri denir.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}
[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ya da aylar [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'in çevresinde değil de gezegenlerin, cüce gezegenlerin ya da küçük Güneş Sistemi cisimlerinin etrafında dolanan gökcisimleridir.
Bir gezegenin Güneş'ten olan uzaklığı kendi [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] boyunca değişir. Güneş'e en çok yaklaştığı duruma [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.], en uzak olduğu duruma da [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] denir.
Gökbilimciler, Güneş Sistemi içindeki uzaklıkları genellikle [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] (AB) ile ölçer. Bir AB, Güneş ile Dünya arasındaki yaklaşık uzaklıktır ve kabaca 149.598.000 [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'dir. Plüton Güneş'ten yaklaşık 38 AB uzaktayken Jüpiter kabaca 5,2 AB uzaklıktadır. Yıldızlararası uzaklık birimlerinin en bilineni olan bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kabaca 63.240 AB'dir.
Güneş Sistemi bazen gayri resmi olarak farklı bölgelere ayrılır. İç Güneş Sistemi, dört [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] oluşur. Bazıları dış Güneş Sistemi tanımını asteroitlerin ötesindeki her şey olarak yapar.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Diğerleri ise dört [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] "orta bölge" olarak tanımlayıp dış Güneş Sistemini [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] bölge olarak nitelendirir.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Clementine uzay sondasından çekilen ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'ın ardından gelen günışığıyla görünen tutulum çemberi. Soldan sağa: Merkür, Mars, Satürn.

Güneş Sistemi'nin asıl bileşeni elbetteki sistemin bilinen kütlesinin % 99,86'sını oluşturan ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ile sistemi bir arada tutan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yeralan G2V tipi bir sarı cüce olan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'tir.[sup][Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Sistemin kalan kütlesinin % 90'ından fazlasını da Güneş'in etrafında dolanan en büyük iki gökcismi olan Jüpiter ve Satürn oluşturur.
Güneş etrafında dolanan büyük gökcisimlerinin çoğu Dünya'nın yörüngesinin [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] adı verilen düzleminde bulunur. Gezegenler tutuluma çok yakın bulunurken [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gökcisimleri tutulum çemberi ile büyük açılar yapar.[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Güneş Sistemi'nde bulunan gökcisimlerinin ölçekli yörüngeleri. (Sol üstten başlayarak saat yönünde)

Gezegenlerin hepsi ve diğer gökcisimlerinin çoğu, Güneş'in kuzey kutbunun üzerindeki bir noktasından bakıldığında, Güneş'in çevresindeki yörüngede saat yönünün tersinde dolanmaktadırlar. Ancak [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gibi istisnalar bulunur.
Gökcisimleri Güneş'in çevresinde [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yasalarına uygun olarak devinirler. Her gökcismi, odak noktalarından birinde Güneş'in bulunduğu yaklaşık bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yörünge üzerinde hareket eder. Güneş'e daha yakın olan gökcisimleri daha hızlı hareket eder. Gezegenlerin yörüngeleri hemen hemen daireseldir ama birçok kuyruklu yıldız, asteroit ve Kuiper kuşağı gökcisimleri oldukça dar eliptik yörüngeler izler.
Güneş Sistemi gösterimlerinde çok büyük uzaklıkları tasvir etme zorluğuna karşı, yörüngeler genellikle eşit uzaklıkta gösterilir. Gerçekte, birkaç istisna dışında bir gezegen ya da kuşağın Güneş'e olan uzaklığı arttıkça bir önceki yörünge ile olan uzaklığı da büyür. Örneğin Venüs, Merkür'den 0,33 AB daha dışarıdadır, Satürn ise Jüpiter'den 4,3 AB daha uzaktadır. Neptün de Uranüs'ten 10,5 AB daha uzaktadır. Bu yörünge uzaklıkları arasında bağıntı kurmaya çalışan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gibi bazı girişimler olmuş ama kabul gören bir teori çıkmamıştır.
Oluşumu ve evrimi [[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]]

[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Sanatçı gözüyle gezegen öncesi disk

Güneş Sistemi'nin ilk olarak [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} tarafından [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yılında öne sürülen, daha sonra [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tarafından [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yılında genişletilen [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] uygun olarak oluştuğuna inanılmaktadır. Benzer bir teori [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tarafından bağımsız olarak [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'da üretilmiştir.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Bu teoriye göre Güneş Sistemi 4,6 milyar yıl önce dev bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] çökmesi sonucu oluşmuştur. Bu ilk bulutun birkaç ışık yılı genişliğinde olduğu ve birkaç yıldızın doğumuna sebep olduğu sanılmaktadır.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Çok eski [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] incelenmesi sonucunda, ancak çok büyük patlayan yıldızların merkezinde oluşabilecek kimyasal elementlere rastlanması Güneş'in bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] içinde ve birkaç [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] patlamasının yakınında oluştuğuna işaret eder. Bu süpernovalardan gelen şok dalgası çevrede bulunan bulutun içinde yüksek yoğunluk bölgeleri oluşturarak iç gaz basıncını yenecek ve içe çöküşe neden olacak kütleçekimsel kuvvetlerin oluşmasına izin vererek Güneş'in oluşmasını tetiklemiş olabilir.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}
Sonradan Güneş Sistemi olacak olan ve güneş öncesi bulutsu olarak bilinen bölge^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} 7.000 ile 20.000 [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] çapında^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} ve Güneş'in kütlesinden biraz daha fazla bir kütleye sahipti (0,1 ile 0,001 güneş kütlesi kadar).^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Bulutsu içe doğru çöktükçe [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] korunması nedeniyle daha da hızlı dönmeye başladı. Bulutsunun içindeki maddeler yoğunlaştıkça içindeki [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] artan frekanslarla çarpışmaya başladı. Hemen hemen kütlenin tamamının toplandığı merkezin sıcaklığı, etrafındaki diske göre giderek daha da arttı.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Kütleçekimi, gaz basıncı, manyetik alanlar ve dönüş, küçülen bulutsuyu etkiledikçe kabaca 200 AB çapında^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}, kendi etrafında dönen gezegen öncesi bir diske dönüştü ve merkezde sıcak ve yoğun bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] oluştu.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}
Güneş'in evriminin bu dönemine benzeyen, genç, birleşme öncesi güneş kütlesine sahip [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] üzerine yapılan incelemeler sıklıkla gezegen oluşumu öncesi disklerin bu tür yıldızlarla bir arada bulunduğunu gösterir.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Bu diskler birkaç yüz astronomik birim genişliğe ve en sıcak oldukları noktada ancak bin kelvin sıcaklığa ulaşırlar.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Işık yılları genişliğinde, güneşin oluştuğu öncül bulutsuya benzeyen, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]'nda gezegen öncesi disklerin [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] tarafından çekilmiş görseli.

Yaklaşık 100 milyon yıl sonra içeri çöken bulutsunun merkezinde bulunan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] yoğunluğu ve basıncı [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] başlamasına yetecek miktara gelmişti. Termal enerjinin kütleçekimsel daralmaya karşı durabildiği [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ulaşana kadar bu artış devam etti. İşte bu noktada güneş artık tam bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] olmuştu.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}
Geride kalan gaz ve tozdan ibaret güneş bulutsusundan çeşitli gezegenler oluşmuştur. Bu oluşumun kaynaşma süreciyle olduğuna inanılmaktadır. Kaynaşma; gezegenlerin merkezde yeralan önyıldız çevresinde dönen toz taneleri olarak başlamaları, yavaş yavaş bir ile on metre çapında topaklar hâline gelmeleri, daha sonra çarpışarak 5 km çapında gezegenciklere dönüşmeleri, ve sonraki birkaç milyon yıl boyunca çarpışmalara devam ederek her yıl kabaca 15 cm kadar büyümeleri sürecidir.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}
İç Güneş Sistemi, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gibi uçucu moleküllerin yoğunlaşmasına izin vermeyecek kadar çok sıcaktı, dolayısıyla oluşan gezegencikler gezegen öncesi diskin yalnızca 0,6% kütlesinden^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} ibaretti ve genel olarak [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] ve metaller gibi yüksek [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] sahip olan kimyasal bileşiklerden oluşmuşlardı. Bu kayasal gökcisimleri sonunda [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] oldu. Daha ötelerde Jüpiter'in kütleçekimsel etkisi gezegen öncesi gökcisimlerinin biraraya gelmesini engelledi ve geride [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kaldı.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}
Daha da ötede, donma hattının gerisinde, daha uçucu olan buzlu bileşiklerin katı kalabileceği yerde, Jüpiter ve Satürn [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] hâline geldi. Uranüs ve Neptün daha az madde yakalayabildi ve çekirdeklerinin hidrojen bileşiklerinden oluşan buzdan meydana geldiğine inanıldığı için buz devi olarak bilinirler.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
Sanatçı gözüyle Güneş'in gelecekteki evrimi. Solda anakol, ortada kızıl dev, sağda beyaz cüce.

Genç Güneş enerji üretmeye başladıktan sonra [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] gezegen öncesi diskte bulunan gaz ve tozu yıldızlararası uzaya doğru gönderdi ve böylece gezegenlerin oluşumunu durdurdu. T Tauri yıldızları daha kararlı ve eski yıldızlara nazaran daha güçlü yıldız rüzgârlarına sahiptir.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}
Gökbilimciler Güneş Sisteminin güneş [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] uzaklaşmaya başlayıncaya kadar bugünkü hâliyle kalacağını tahmin etmektedir. Güneş hidrojen yakıtını yaktıkça geride kalan yakıtı yakabilmek için giderek ısınır, dolayısıyla da daha hızlı yakmaya devam eder. Sonuç olarak kabaca her 1,1 milyar yılda bir yüzde on oranında parlaklığı artmaktadır.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}
Tahminlere göre bugünden yaklaşık 6,4 milyar yıl sonra Güneş'in çekirdeği o kadar sıcak olacak ki daha az yoğun olan üst katmanlarda da hidrojen kaynaşması oluşmaya başlayacak. Bunun sonunda Güneş şu anki çapının kabaca 100 katı kadar genişleyecek ve bir [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] olacaktır.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]} Sonra da oldukça artmış olan yüzey alanı nedeniyle soğumaya başlayacak ve parlaklığını yitirecektir.
En sonunda Güneş'in dış katmanları ayrılacak ve geride olağanüstü derecede yoğun bir gökcismi olan [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] kalacaktır. Bu beyaz cüce Güneş'in ilk kütlesinin yarısına sahip olacak ancak büyüklüğü dünya kadar olacaktır.^{[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]}[/sup]